Sfeerverslag
Op di. 12 maart 2019 waren we te gast in Vooruit Gent met de Dag van de Cultuureducatie. Dit jaar focusten we op emoties als drijvende kracht achter cultuur en dus ook als essentieel onderdeel van cultuureducatie. We vertrokken vanuit de emotie angst. Daarnaast kwamen ook verschillende praktijkverhalen aan bod o.m. vanuit het referentiekader Cultuur in de Spiegel (link: https://www.cultuurkuur.be/cultuur-in-de-spiegel). In een plenair gedeelte en parallelle sessies onderzochten filosofen, psychologen, kunstenaars, leerkrachten, medewerkers van cultuurorganisaties, enz. waarom en hoe de mens op verschillende culturele manieren betekenis geeft aan zijn ervaringen. Met hun antwoorden formuleren ze scherpe argumenten en concrete suggesties voor een sterke cultuureducatie in onderwijs en cultuur. Wat kan angst ons leren?
‘Angst’ op de Dag van de Cultuureducatie
Nee, er was geen paniek te bespeuren, daar in de Gentse Vooruit op 12 maart 2019. Ook van klamme handjes of drempelvrees was geen sprake. Toch was angst alomtegenwoordig, als het centrale thema voor de Dag van de Cultuureducatie. Wat triggert dat akelige gevoel? Kan cultuureducatie een louterend effect hebben? En hoe helpt het referentiekader van Cultuur in de Spiegel daarbij?
Schrijver-dichters Maud Vanhauwaert en Mustafa Kör verwelkomden de 380 deelnemers. Of iemand last had van eremiefobie, vroegen ze tijdens het openingsplenum. Of van cherofobie? De eerste is de angst om alleen te zijn, de tweede de angst om gelukkig te zijn. De meeste toehoorders herkenden zich in het doembeeld voor de niet-werkende powerpointpresentatie. Al bestaat daar nog geen woord voor.
Kunst heelt
Vanhauwaert en Kör brachten eigen werk, muzikaal omlijst door Johannes Genard van School is Cool. Ze gingen ook in dialoog met Hilde Crevits, Vlaams minister van Onderwijs & Vorming, en met Sven Gatz, Vlaams minister van Cultuur, Jeugd& Media. Hoe belangrijk is cultuureducatie in de groei van elk kind en elke volwassene? Crevits: “Op heftige momenten, na een slecht examen of als je lief het uitmaakt, helpt het om je gevoelens in woorden, muziek, dans of beelden om te kunnen zetten. We mogen niet alles functioneel bekijken, maar moeten de kracht van kunst zien om rijker in het leven te staan.”
Daar was haar collega het mee eens. Gatz: “Cultuur maakt ons meer mens. We leren er onszelf beter door kennen en kunnen erdoor beter met andere mensen connecteren. Een mooi gedicht of een museumbezoek kan je ontspannen en perspectief geven. Elk kind moet de kans krijgen om te ontdekken waar zijn uitlaatklep en talent ligt. De participatiegraad moet nog omhoog.” “Als onderwijs en cultuur de handen in elkaar slaan, dan worden onze kinderen daar beter van”, zei Crevits. “We moeten nog meer kansen geven aan scholen om samenwerkingsverbanden met kunstenaars te sluiten zodat cultuur in verschillende vakken kan sluipen.”
“Elk kind moet de kans krijgen om te ontdekken waar zijn uitlaatklep en talent ligt.
De participatiegraad moet nog omhoog.”
De angst voor de leegte
Hoe je cultuuronderwijs invult, daar had professor dr. Barend Van Heusden het over in zijn keynote. “Het gaat volgens mij al lang niet meer om die ene cultuur, die ene taal of die paar kunstwerken”, zei hij terwijl hij inzoomde op de horror vacui of de angst voor de leegte. “Cultuuronderwijs heeft als taak om inzicht te geven in hoe cultuur in elkaar zit, in waarom die leegte er is, waarom het ons angst aanjaagt, waarom we er soms domme dingen door doen, welke mogelijkheden het biedt en welke verantwoordelijkheid het met zich meebrengt. Je geeft jongeren de middelen in handen om in die leegte hun eigen stijl, identiteit en persoonlijkheid te ontwikkelen. Het gaat om het mee maken van cultuur, van kunst en geschiedenis.”
Voeding door professionals en anderen
En de deelnemers? Die waren op zoek naar de brede context, verdiepende inzichten en vernieuwende praktijken binnen cultuureducatie. Hannes Verstraete, directeur van het dko in Menen, merkte op dat deze studiedag breder gaat dan het reguliere aanbod voor het deeltijds kunstonderwijs (dko): “Een van onze doelstellingen is binding zoeken met alle spelers zodat we onze maatschappelijke taak kunnen vervullen. En dat is: zoveel mogelijk jongeren en volwassenen toeleiden naar cultuur. Ik doe hier ideeën op.”
Voor Lieve Claes, projectmedewerker van Artforum, is het een traditie om naar hier te komen: “De samenwerking en relatie tussen cultuur en onderwijs, daar hou ik me voortdurend mee bezig. Ik vind het interessant om me te laten voeden met inzichten waarmee ikzelf niet direct in contact kom. Daarom koos ik voor de sessie ‘Halal of niet’. Straks ga ik nog naar ‘Jongeren en angst’ omdat ik het belangrijk vind om ook naar jongeren zelf te luisteren. Het hoeven niet altijd professionals te zijn.”
Grote, kleine, concrete en ongrijpbare angsten
“Veel van mijn leerlingen kennen onze onderwijsgewoonten niet. Hun eigen mening zeggen? Iets in eigen woorden zeggen? Dat gaat in hun cultuur heel anders”, vertelde leraar Tabitha Wynants. “Wat ik al onthoud, is dat je angst in verschillende lagen kan opdelen. Schrik is een fysieke reactie, vrees is ‘bang zijn voor iets concreets’, en angst betekent ‘bang zijn voor iets wat niet bestaat’.” Schrik, vrees of angst. Welke laag Cirq precies bespeelde met hun act tijdens de lunch, was minder van tel. ‘Douaniers’ leidden je naar een tafeltje waar ze je op het rooster legden. Kon je goed antwoorden op hun onbegrijpelijk vragen, dan kreeg je een ‘attest van immatriculatie’. Zo waren er plots toch nog wat klamme handjes, daar in de Vooruit.
De Dag van de Cultuureducatie is een organisatie van CANON Cultuurcel (Departement Onderwijs en Vorming), Departement Cultuur, Jeugd en Media én Vooruit Gent.
Bekijk foto's
Extra materiaal en links bij de sessies in voormiddag en namiddag
1Van conflict naar gesprek. Over geschiedenis, wetenschap en cultuur – Maarten Van Alstein, Frank Saenen, Mohammed El Filali
Publicatie ‘Omgaan met controverse en polarisatie in de klas’ – Maarten Van Alstein
Het boek Omgaan met controverse en polarisatie in de klas zoekt antwoorden op vragen zoals: hoe reageren op heftige of hatelijke uitspraken? Hoe lesgeven over gevoelige thema’s in het leerplan? Hoe polarisatie ontmijnen? Hoe gesprekken over controversiële onderwerpen vorm geven zonder dat de klas opvliegt? Voortbouwend op inzichten uit de internationale wetenschappelijke literatuur, praktische handelingsschema’s van ervaren dialoogtrainers én concrete ervaringen uit de klaspraktijk, biedt het een pedagogisch kader om in de klas en op school om te gaan met controverse en polarisatie.
2Welk antwoord kan cultuur bieden aan emoties zoals o.a. angst in de klas? – Eva Vandersypen en Lode Vermeersch
3Angst en vertrouwen – Joren De Cooman
Joren De Cooman is een circusartiest, gespecialiseerd in de ‘bascule’, een discipline waarin je met een wipplank heel hoog de lucht kan ingaan. Op de DCE gaf hij eerst een korte demonstratie. Daarna vertelde hij over zijn vak. Tot slot trok hij die angst ook open naar zijn manier van lesgeven.
Informatie in het kader van deze sessie is te vinden bij Circuscentrum
fiche over Joren De Cooman in databank Circuscentrum
aflevering over de bascule in Circusmagazine (driemaandelijks tijdschrift voor de circuskunst)
4Halal of niet? Alle vragen omtrent islam en onderwijs in Vlaanderen beantwoord – Emilie Le Roi en Khalid Benhaddou
Radicalisme op school: hoe pakken we het aan? (lezing Driemaal Woordwaarde Klasse): “De islam en het Westen hoeven niet lijnrecht tegenover elkaar te staan. We delen dezelfde waarden”, zegt imam Khalid Benhaddou, coördinator van het Netwerk islamexperten. Hoe kunnen we samen het radicalisme indijken? En wat is daarbij de rol van onderwijs?
Publicatie ‘Halal of niet. Alle vragen omtrent islam en onderwijs in Vlaanderen beantwoord’
5Hoe breng je cultuur en onderwijs duurzaam samen? – Bert Roos, Filip Baeyens, Danny Van De Velde, Hannelore Vandezande
Filmpje ‘Cultuur op school, hoe doe je dat?’ – OLVA Brugge
Praktijkvoorbeeld ‘Lopend Vuur’ – Spectrumschool en CC Deurne
Praktijkvoorbeeld ‘Plug en play’ – Spectrumschool, CC Deurne
6Verschillende gezichten van angst
In deze sessie een verhaal van medewerkers van Museum Dr. Guislain over een voorbije tentoonstelling die de verschillende gezichten van angst liet zien en over de expo ‘Prikkels’. Dat alles aangevuld met een praktijkverhaal van Kopergietery en de Sint-Salvatorschool.
Informatie in het kader van deze sessie is te vinden bij:
Presentatie: Verschillende gezichten van angst in Museum Dr. Guislain
Presentatie: praktijkverhaal Sint-Salvatorschool en Kopergietery
7Zonder angst kunnen we niet leren – Damiaan Denys
Waarom angst nodig is om te leren? – artikel Klasse
8Angst voor het verlies van identiteit: wat betekent het om een vluchteling te zijn in België
9Angst als rem en motor – Gerda Dendooven en Uus Knops
In deze sessie praatte Gerda Dendooven over het belang van verhalen om dingen bespreekbaar te maken. Maar ook over ons, de volwassenen die vaak onze angsten overdragen op kinderen. Psychiater en auteur Uus Knops vulde haar verhaal aan door dieper in te gaan op de angst die iedereen en in het bijzonder kinderen ervaren.
Gerda Dendooven vertelde over haar werk. Daarover is informatie te vinden bij Jeugdliteratuur.org (een initiatief van Iedereen Leest)
10Jongeren en angst
11Een bovenlokale spiegel
Het nieuwe decreet over de bovenlokale cultuurwerking wil, na de overdracht van de provinciale culturele bevoegdheden, een dynamische bovenlokale cultuurwerking stimuleren. Twee medewerkers van het Steunpunt Bovenlokaal Cultuurbeleid vertelden in een presentatie welke mogelijkheden het decreet creëert.
Steunpunt voor Bovenlokale Cultuur
12M-Museum en Concertgebouw Brugge in de Spiegel
Praktijkvoorbeeld ‘Zonder publiek geen kunst of cultuur’ – Museum M
14Voorbij de angst: leren uit het verleden
Kazerne Dossin en Red Star Line zochten in deze sessie een antwoord op de vraag hoe je voorkomt dat angst en negatieve emoties het leerproces in het museum in de weg staan? Hoe kan een museale ervaring de angst voor de ander wegnemen?
Info in het kader van deze sessie is te vinden bij:
Presentatie Voorbij de angst